Gasflessen slingerden rond bij reactor Petten

DEN HAAG - Alle partijen waren het eens: de kernreactor van Petten moet vervolgd worden wegens milieufraude. Maar Euratom is immuun, strafvervolging is niet mogelijk.
De vuurwerkramp in Enschede. Dat is waar de politieagenten van operatie Esdoorn als eerste aan denken als ze op 29 september 2003 het terrein van Euratom in Petten betreden. Gasflessen staan vlak bij vaten met zwavelzuur en zoutzuur, blootgesteld aan weer en wind. Wat betonnen bunkers behoren te zijn, zijn in werkelijkheid tochtige houten keten. 'Ik zag de gasflessen al over het terrein vliegen', herinnert een betrokken politieman zich.
Het terrein heeft veel weg van een vuilnisbelt. Huisafval, oude tafels en stoelen, een afgedankte koelkast: van alles slingert rond. Een blik op de etiketten van de gasflessen en op toegangsdeuren leert dat die niet deugen. Brandblussers ontbreken. Een stortbak met gif dreigt bij hevige regenval over te lopen. Luchtfoto's bevestigen het verontrustende beeld:Euratom houdt zich op geen enkele wijze aan de milieuregels.
De situatie wordt op video en dia vastgelegd om te voorkomen dat Euratom de spullen in allerijl weghaalt. Ook bij de nucleaire bedrijven NGR, ECN en Mallinckrodt op hetzelfde terrein blijkt van alles mis. In overleg met de top van het Openbaar Ministerie en minister Donner van Justitie - die al drie maanden op de hoogte zijn van het onderzoek - wordt de vervolging in gang gezet.
Het politieonderzoek verloopt voorspoedig. Eind 2003 zijn de zaken rond en kunnen de dagvaardingen de deur uit. Het bestuur van Zijpe, waaronder Petten valt, hoort voor het eerst van de milieufraude. Wethouder Blonk: 'Toen ik de video zag, was ik buitengewoon geschrokken. Ik dacht dat we de zaken aardig onder controle hadden.' Alle aanwezigen zijn het erover eens: hier moet strafrechtelijk worden ingegrepen.
Maar dan komt er plotseling een kink in de kabel. De Europese Commissie, eigenaar van de kernreactor, beklaagt zich in Brussel over de vervolging van Euratom. Waar haalt het OM het recht vandaan om te vervolgen, vragen ambtenaren zich af. Volgens hen zijn de medewerkers, net als ambassadeurs, onschendbaar. Ze hameren op een zogeheten Zetelovereenkomst uit 1961 waarin de immuniteit is geregeld.
Er volgt een razendsnelle briefwisseling tussen de Europese Commissie, de ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie en de permanente vertegenwoordiger van Nederland bij de EU. Keer op keer laat de commissie weten strafvervolging onaanvaardbaar te vinden. Zo dreigt zich een diplomatieke rel te ontspinnen. En dat is het laatste waar Nederland op zit te wachten in de aanloop van het Europees voorzitterschap.
Dan trekt Buitenlandse Zaken opeens de regie naar zich toe. Minister Bot wijst op een 17 jaar oude circulaire, waarin staat dat hij het laatste woord heeft in strafrechtelijke immuniteitskwesties. Hij velt het eindoordeel: Euratom is immuun, strafvervolging moet worden afgeblazen. Bij het OM wordt verbijsterd gereageerd op Bots actie. 'Hij heeft ons met die verklaring voor de voeten gelopen', zegt de ambtenaar, die per se anoniem wil blijven. Een voortvarend aangepakte milieuzaak staat plotseling op losse schroeven.
Volgens juristen deugt Bots redenering van geen kant. Euratom zou slechts beperkte (functionele) immuniteit bezitten, vergelijkbaar met die van ambassadeurs. 'Euratom doet daar dingen die elk privé-persoon ook kan doen. Daar is de functionele immuniteit niet voor bedoeld', aldus ingewijden. Bovendien oordeelt de rechter, en niet de minister van Buitenlandse Zaken, over mogelijke onschendbaarheid. 'Bot heeft dus gehandeld in strijd met de wet. De circulaire is zoals dat heet contralegem.' Bot zou meermalen zijn verzocht hem in te trekken.
Toch wordt de dagvaarding tegen Euratom ingetrokken. In het kabinet sluiten de rijen zich: Donner steunt Bot, terwijl hij zich eerder had hardgemaakt voor vervolging.
Het OM krijgt te horen dat het kabinet vervolging niet zal accepteren. Om de greep op Euratom niet geheel te verliezen wordt een deal voorbereid: Euratom moet het terrein in oude staat herstellen en beterschap beloven. De deal ketst af doordat Euratom onaangekondigde controles weigert te accepteren.
De PvdA gaat Kamervragen stellen over de kwestie. PvdA-Kamerlid Samsom eist opheldering van de ministers Donner en Bot. Van staatsecretaris Van Geel van Milieu wil hij weten waarom de misstanden bij reguliere controles niet aan het licht zijn gekomen. Wat hem betreft draagt Donner het OM alsnog op Euratom te vervolgen. 'Als we strafrechtelijk zijn uitgespeeld is dat zorgelijk.'
Het ministerie van VROM stelt dat de veiligheid van de reactor nooit in het geding is geweest. De afgelopen jaren zijn de controles in de reactor verscherpt.
(Bron)