Relschoppers straffen, prima, maar zoals het verhaal beschreven is lijken de uitgesproken straffen me vooral een perfecte grond voor verder ongenoegen, meer onrust en minder binding van die veroordeelden met de samenleving, en dat kan en mag toch niet het doel zijn van het strafrecht.

Een strafmaat hoort niet de schijn van wraakzucht en partijdigheid te hebben. Hoewel we allemaal weten dat dat een illusie is – een bijstandsmoeder die boodschappen krijgt wordt keihard aangepakt, een multinational die ‘scherp aan de wind zeilt’ en alle belasting weet te ontduiken komt ermee weg. Ouders die slechts op grond van een 'verkeerde' achternaam verdacht zijn krijgen enorme boetes, de ambtenaren die dat bedachten en uit lieten voeren zitten volgens mij nog vrolijk op hun plek hun salaris op te strijken. Het kabinet viel, de hoogste baas werd ontslagen en direct in dienst genomen als ‘bijzonder adviseur’ bij BZK. Ze dronken een glas, ze deden een plas en alles bleef zoals het was.
Waar je ook kijkt, zie je een (on)behoorlijke tweedeling in dit land. Maar kennelijk zijn de meeste mensen daar akkoord mee (omdat ze er zelf – nog – geen last van hebben?), want de partijen die verantwoordelijk zijn voor deze regels en wetten en regelingen en uitvoeringsinstanties, blijven volop aan de macht.
Zo zal er niets veranderen. Zo zullen de ‘minderen’ (op grond van etniciteit, inkomen, fysieke en/of mentale aandoeningen, leeftijd, opleiding, toegang tot zorg, arbeidskansen en ga zo maar door) kwetsbaar blijven en steeds kwetsbaarder worden. Ook omdat ze weinig tot geen machtsmiddelen hebben – ik zie niet snel een rij rolstoelen, scootmobielen en verpleeghuisbedden met bewoners over de snelweg richting het Malieveld gaan (dat veld is ook beter geschikt voor trekkers natuurlijk…), wie werkloos is kan niet staken als drukmiddel, wie arm is heeft geen geld om naar een landelijke demonstratie te reizen als die niet toevallig in de buurt is.
Maar een jongen die tegen een ruit schopt en twee zakjes drop jat, krijgt vier maanden cel en een geldboete ter hoogte van tweemaal mijn jaarsalaris (en hij krijgt minder want jeugdloon). Dat gaat Nederland echt vooruit helpen.

In het Nederlands strafrecht zijn vier strafdoelen geformuleerd:

• vergelding (de straf voor de dader)
• generale preventie (afschrikwekkende werking op de bevolking door de dreiging van straf)
• onschadelijkmaking (voorkomen dat een opgesloten gestrafte ontsnapt, bescherming bevolking)
• speciale preventie (voorkomen dat de veroordeelde recidiveert)

Het is duidelijk dat bij de uitgesproken straffen de eerste twee doelen zeker bereikt zijn. In theorie telt de bescherming van de bevolking deels mee: wie in de bak zit, kan niet rellen. Maar naar mijn mening gaat het om zeer specifiek geweld: er was al veel spanning door de coronamaatregelen, en de avondklok was de (adrenaline?)druppel die de emmer deed overlopen. De rechtbankverslagen die ik las, gingen over jongens zonder strafblad. Opgefokt en meegesleept. Onderschat niet hoe dat werkt in zo'n situatie. De relschoppers misdragen zich, de politie treedt (terecht) op, de relschoppers verzetten zich, de politie moet harder optreden - zowel om de orde te herstellen als om zichzelf te beschermen, waarna de relschoppers ook feller worden en het kan uitmonden in een halve veldslag. De politie staat dan niet meer tegenover individuen, maar tegenover een kolkende massa stenen en vuurwerk gooiende hersenloze blob - en de relschoppers zien ook geen agenten of ME'ers meer, maar een linie die vooral uitdaagt om er doorheen te breken. Niet omdat de agenten uitdagen als doel hebben, maar omdat het zo werkt, en omdat het niet anders kan. Het is niet ideaal, maar het minst slechte. (Tenzij je een waterkanon zou voltanken met water waarin XTC of MDMA is opgelost misschien. Paar keer spuiten en alle rellers liggen te knuffelen 🤗)

In zo'n situatie kun je als agent niet even je beschermingsmiddelen wegdoen en een gezellig babbeltje maken met degene die net een steen naar je kop wilde gooien. Wie weet zou het kunnen werken, maar ik zou het risico niet willen nemen. Juist niet omdat degene die je zou aanspreken, niet de enige is.

Als je op zo'n moment 1 persoon uit de massa zou trekken en vraagt wat ie nou aan het doen is, zal ie verbaasd om zich heen kijken en schrikken.

Dat is géén verontschuldiging voor het gedrag, maar de voorgaande spanning rond de coronamaatregelen had mijns inziens meegewogen moeten worden als (licht) verzachtende omstandigheid.

Op z'n minst een deel van de bevolking het goedkeuren dat relschoppers worden opgesloten, een deel zal de gegeven straffen veel te laag vinden en een deel vindt ze te zwaar, die tweedeling is er altijd, welke straf er ook gegeven wordt.

Aangaande het laatste doel, het voorkomen van recidive: ik geloof er niets van dat dat doel bereikt wordt door deze straffen.

Daarnaast is het opvallend dat voetbalhooligans, die een sport van rellen maken, anders aangepakt worden. Het beleid daarbij is dat alle strafbare feiten moeten uitmonden in een strafrechtelijke sanctie. Maar...

Voorbeeld: seizoen 2005/2006, Feyenoord-Ajax, 854 Feyenoordsupporters aangehouden. Ruim 600 daarvan wegens niet gehoorzamen aan een bevel van een agent (bijvoorbeeld om 'zich te verwijderen').

Uiteindelijk zijn er 191 vervolgd, en daarvan kwamen er 67 voor de rechter (de overigen: 119 kregen een transactievoorstel, er was 1 taakstraf, en er waren 3 sepots).

Van die 67 gedagvaarden, kregen er 29 een geldboete, 21 een werkstraf, 4 een celstraf, 1 jeugddetentie (totaal dus 55 personen veroordeeld).

82% van die 67.

854 aanhoudingen leiden tot 55 veroordelingen. 6,44%. Daarnaast zijn 189 supporters voorgedragen voor een stadionverbod, bij 181 personen is dat ook opgelegd. (Bron)

Ik vraag me dan af: wat heeft dit alles gekost, en wat heeft het opgeleverd? Wat verklaart het verschil tussen de aanpak van hooligans en de avondklokrellers?

Het was al laat, ik wilde gaan slapen. Maar er werd een artikel van De Correspondent gelinkt op Twitter, een artikel van Arjen van Veelen "Komt een relschopper voor de rechter", en dat wilde ik lezen. Nu is het een paar uur later, ik ben witheet en heb het van me afgeschreven. Er staan wat citaten en parafrases in. 

Dit is een naar verhaal. Verslag van een aantal rechtszaken tegen de relschoppers in Rotterdam, op de eerste avondklokdag.

Jongens die een sleutelhanger pikten. En ja, een steen hadden gegooid. 

Een timmerman stal een zakje M&M’s, een pet en wat viltstiften, samen nog geen tientje waard. Hij was de eerste die berecht werd dus 'er moest een voorbeeld gesteld worden': een maand celstraf.
Bezorger kwam met zijn busje vast te staan in de chaos, stapte uit en liet zich meeslepen. Een celstraf ter hoogte van het voorarrest van zeven weken (door dat voorarrest was hij zijn baan kwijt, kon ie zijn schooljaar op zijn buik schrijven, had hij ongetwijfeld ellende meegemaakt in het HvB) plus 200 euro boete, voor het stelen van een sleutelhanger, twee potten spierversterkend middel, en het gooien van een steen naar het Kruidvat. Die winkel vorderde 10.000 euro, maar dat werd afgewezen.

Bezorger van 20, loopt het tankstation in en weer uit, neemt twee zakjes drop mee. En hij trapt tegen (niet: door) de ruiten van een leegstaand politiebureau.
Hij heeft zich zelf gemeld nadat hij op beelden te zien was, en de diefstal en de schop bekend. Vastgehouden in de bak tot de rechtszaak. 

De woorden van de OvJ: ‘In de kern ben je een beste jongen’, zei hij, ‘Ik weet zeker dat je moeder je hartstikke lief vindt.’
Uitspraak: Gevangenisstraf voor de duur van 4 maanden met aftrek van voorarrest, waarvan 2 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar, met bijzondere voorwaarden (1 jaar meldplicht bij de Reclassering; inspanningsverplichting tot het verkrijgen en behouden van een zinvolle dagbesteding; gedragsinterventie cognitieve vaardigheden), en een taakstraf voor de duur van 200 uren (die taakstraf kan ook uitgezeten worden, 100 dagen).
Ik kan me voorstellen dat de jongen herademde. Ja, een strafblad, dat is ellendig. Maar feitelijk 2 maanden met aftrek, en 200 uur taakstraf, dat moet dan maar. Had ie niet zo stom moeten zijn. Voor twee zakjes drop en een schop tegen een ruit van een leegstaand gebouw.
Oh ja. Dat politiebureau dat vernield was. Waar hij tegenaan had getrapt. De totale schade aan dat bureau was 20.764,67 euro. 

Ons rechtssysteem kent groepsaansprakelijkheid. Doet een hele groep iets, maar wordt er maar één opgepakt waarvan bewezen kan worden dat die 'iets' gedaan heeft, dan is die volledig aansprakelijk voor de totale schade.

Deze bezorger van 20 krijgt voor het jatten van twee zakjes drop vier maanden gevangenisstraf, 200 uur taakstraf, en hij moet in zijn eentje de schade betalen die een groep - mensen die hij niet kent - heeft aangericht, omdat hij aanwezig was en van hem bewezen kan worden (en wat hij bekend heeft) dat ie tegen een ruit geschopt heeft. 20.764,67 euro. Uit het vonnis: "Vermeerderd met de wettelijke rente vanaf 25 januari 2021 tot aan de dag van de algehele voldoening. Indien volledig verhaal van de hoofdsom van 20.764,67 niet mogelijk blijkt, kan gijzeling kan worden toegepast voor de duur van 50 (vijftig) dagen; de toepassing van de gijzeling heft de betalingsverplichting niet op". Van zijn flexbaan (die hij vast kwijt is). Dat salaris spaarde hij op, en daarmee speculeerde hij op de koers van de euro. Geen rijke beursspeculant. En geen internationaal bedrijf dat hier belasting ontduikt. Gewoon een jongen die zich heeft laten meeslepen. Niet zo'n totaal ontspoorde gast die ramkraken pleegt of met machinegeweren rondloopt of coke dealt (en zelden gepakt wordt, en als toch, dan geld genoeg heeft voor een doorgewinterde advocaat). 

(Volledige vonnis)

Zo'n jongen gaat naar de gevangenis. Waar hij misschien goeie tips krijgt hoe hij zo snel mogelijk die schadevergoeding bij elkaar kan verdienen. Daar zitten wel jongens die dat weten. Die zijn er in mislukt, anders zaten ze daar niet maar zaten ze aan de rand van het zwembad bij hun huis in een warm land, maar toch. 
En ik kan me zomaar voorstellen dat zo'n jongen zich belazerd voelt, genaaid, oneerlijk behandeld. En in paniek over dat geld. Ik kan me zomaar voorstellen dat je dan bijzonder gevoelig wordt voor goede tips. Of voor een regeling met iemand voor straks als je weer buiten bent. Of voor een klusje - een gevaarlijk klusje misschien, maar ja, dat geld. Bijna 21.000 euro. Voor mij zijn dat twee jaarsalarissen. 
Zo'n jongen staat straks weer op straat. Wat moet hij? Een baan zoeken, met zijn strafblad? En binnen welke termijn moet die schadevergoeding betaald worden?

Volgens de officier mocht de jongen zich in zijn handjes wrijven. Want hij was kennelijk mild geweest.

Ik ben het er volledig mee eens dat die relschoppers bestraft worden. Maar deze straffen voelen als wraak, niet als rechtvaardigheid. En wraak roept alleen maar meer wraak op.
Als deze jongens straks een prima deelnemer aan het normale leven worden, dan zijn ze helden. Want ik kan me voorstellen dat ze verbitteren, want ja, ze zijn stom geweest, maar dat hebben ze ook toegegeven, ze hebben gezegd dat ze spijt hadden.
Ik ben geen rechter. Maar ik zou denken dat een celstraf ter hoogte van het voorarrest plus een voorwaardelijke straf als stok achter de deur plus een taakstraf al een flinke douw zou zijn. 

Als ik dit artikel lees, kan ik alleen maar denken: zo kweek je echte criminelen. Want als je ze zo behandelt, gaan ze zich zo gedragen.

Nee, ik ben geen softie die vindt dat je niet mag straffen en dat je met de jongens in een bloementuin moet gaan zitten en praten over hun jeugd of zo. Hoewel dat voor sommigen misschien best goed zou zijn. Maar wangedrag mag je aanpakken en bestraffen. Doe het alleen niet op een manier die die jongens nog minder kansen geeft en nog verder wegtrekt uit de maatschappij, die ze ontwortelt en wraaklustig maakt, en ze in contact brengt met ervaren criminelen die maar al te graag lesgeven en zulke jongens prima kunnen ge/misbruiken voor hun eigen doelen. 

Wie van ons is smetteloos? Liep nooit door rood, fietste nooit zonder licht, kwam niet (zonder hond of verklaring) buiten tijdens de avondklok, zette zijn vuilnis nooit naast de container, of grof vuil bij dat van de buren die wél een afspraak hadden gemaakt? Wie hield niet zijn mond toen de kassadame iets per ongeluk niet aansloeg of vergat zelf nooit iets af te rekenen? Wie vulde zijn belastingformulier altijd heel exact volgens de regels in? Wie reed nooit te hard? Wie vergat nooit zijn ID-bewijs bij zich te hebben? Wie maakte op de middelbare zijn huiswerk keurig, keek nooit af en spijbelde niet? Wie gooide nooit glas in de container ná 22 uur? Wie jatte als kind of jongere nooit een snoepje? Wie kluste nooit zwart, tegen betaling of in natura, of liet een klus zwart doen? Wie rookte als roker nooit ergens waar dat niet mocht?  Wie heeft nooit een fout gemaakt met afvalscheiding, zoals een pizzadoos bij het oud papier of een schone krant bij het restafval, een gebroken drinkglas in de glasbak? Welke festivalganger slikte nooit een pretpil? Wie jatte nooit een fiets of kocht er een op straat tegen een wel heel lage prijs? Wie gooide nooit rommel op straat? Wie reed nooit zwart of grijs in het OV? Enzovoorts. Nee, niet te vergelijken, en toch: allemaal dingen die niet mogen. Verboden zijn, tegen de regels,niet toegestaan, strafbaar. 

Wie van ons is zonder zonden? Hij werpe de eerste steen, hoewel, doe dat maar niet. Voor je het weet kost het je twee jaarsalarissen.

(Voor wie meer wil weten over soorten en achtergronden en motieven voor 'kleine criminaliteit', zie het boek Kleine criminaliteit: een beschrijving van veel voorkomende vormen van criminaliteit, uit '88, complete PDF)